Бөтидийн Солирын Бороо 6 сарын 26, 27-нд

Одон орон судлаачид Бөтид (Bootid)-ийн одны ордонд <<...солирын урсгал буюу солирын бороо 6-р сарын 22-ноос 7-р сарын 3-ныг дуустал үргэлжилнэ...>> гэж урьдчилан тодорхойлжээ. Энэ үзэгдлийг энгийн нүдээр ажиглаж болох хамгийн сайн үе нь 6-р сарын 26-ны шөнө орон нутгийн

 

цагаар 10:30-аас бидний хамгийн сайн мэдэх ДОЛООН БУРХАН одны ордонд буюу хэрвээ шанага долоо гэдэг утгаар нь авч үзвэл бариул болсон хамгийн сүүлчийн одноос бага зэрэг урагш ба бараг эгц бидний дээр ажиглагдах юмаа.  

Ноднин жилийн ПЭРСЭЙДС (PERSEIDS) одны ордонд ажиглагдсан солирын бороо 5 минут тутам 1 од харвалтаар явагдаж байсан.

Энэ од харвалтыг ажиглъя гэвэл харанхүй орчноос хардаг. Байрнуудын ойролцоо юм уу эсвэл гудамжны гэрэлтүүлгэтэй, гэрэлтэй орчноос ажиглахад бэрх. Сонирхогчид голдуу ойролцоох харанхүй цэцэрлэгт хүрээлэн, зарим нь бүүр хотоос хол гарч ажигладаг. Би өөрөө өнгөрсөн жилийн энэ огторгүйн сонирхолтой үзэгдлийг ойролцоох цэцэрлэгээс харсан. 45 минут хиртэй болоход 9-ийг бүртгэсэн байсан. Харин эргүүлийн цагдаа ирээд юу хийж байгааг шалгаагаад байсан хэдий боловч өөрөө нэгийг харчихаад надад амжилт хүсээд буцаад яваад өгсөн. Тэнд би ганцаараа байгаагүй бас нэгэн америк гэр бүл хамт байсаан.   

Сүүлд хэвлэл мэдээлэл дээр бичсэнээр 2 цагийн дотор 70 од харвалт бүртгэгдсэн тухай бичсэн байсан.

Манай Монголчууд од харвахыг нэгэн хүн орчлонгоос хальжээ гэж үздэг бол европ гаралтай улсууд хүслээ биелэх болтугай гэж ерөөдөг.

Монгол хэлний үгсийн санд СОЛИР, МОЛИР, ТОЛИР гэж байдаг бол одон орны хэллэгт МЕТЕОР, МЕТЕОРОИД, МЕТЕОРИТ гэж ялгадаг.

 

Тэр үейин тэнгэр цэлмэг байг!!!..

 

HVIEZDA HERLANY ( OД-ЗОРИГ.M 

НAP БУЦААГУЙ

... Нар буцаагүй шүү дээ!

Жил болгоны 6-р сарын 22-ныг хамгийн богино шөнө, хамгийн урт өдөр гээд түүнээс хойш нар буцдаг, наадам болж намар эхэлдэг гэхчилэн манай ард түмэн ярилцдаг, дэлхийн хүмүүс ийм ойлголттой байсан нь саяхан шахуу. Харин шинжлэх ухаан асар хурдтай хөгжснөөр бидний энэ ойлголтыг улам нээж, гүнзгийрүүлж өглөө.

Нар буцаагүй... Нар харин 7-р сарын 4-ны өдрөөс эхлээд манай гариг дэлхийд ойртож эхлэнэ. Өөрөөр хэлбэл манай дэлхий өөрийн тойрог замаараа нарыг тойрч эргэхдээ энэ 7-р сарын 4-нд нарнаас хамгийн хол байрлалдаа очно.

Тэр өдрөөс эхлээд буцаад эргэж ойртож явсаар байгаад 2009 оны 1-р сарын 4-нд наранд хамгийн ойрхон байрлалдаа очно. Наранд дэлхий ойртож дулаан болох, холдож хүйтэн болох нь ойр холын зайнаас хамаардаггүй. Нарны энэргийн тусгал дэлхийн гадаргүй дээр ямар өнцгөөр тусаж байгаагаас шалтгаална. Энэ давтамж жил болгон тийм их хол зөрүүтэй байдаггүй ч гэсэн харилцан адилгүй, жил болгон өөр өөр байдаг ба 21 мянган жил болж байж дахин ижил давтамжаа шинээр эхэлдэг.

Дашрамд хэлхэд энэ жилийн хамгийн богино шөнө, хамгийн урт өдрийг 6-р сарын 20 гэж бүртгэсэн. Энэ оны 1-р сарын 2-ны оройн 7 цагт дэлхий наранд 91,401,591 милээр ойртлоо гэж бүтгэсэн бол 7-р сарын 4-ны өглөөний 4 цагт 94,513,144 милээр холдоно гэж тооцоолж байна. Нар, дэлхийн хоорондох зай дундажаар 92,960,000 миль гэдэг (1 km =0.6214 mile ).

Түүнээс гадна дэлхийг тойрж буй сар маань тойрог замаа дэлхийгээс 1 милээр холдуулсан гэж эрдэмтэд үзэж байна. Энэ нь хэт алс холын зайны хувьд ю ч биш боловч гариг хоорондын таталцалд тодорхой нөлөө үзүүлхээс гадна ирээдүйд хир зэрэг хурдтайгаар хичнээн хол холдох бол гэдэг асуудлыг зайлшгүй гаргаж ирж байна. Эрдэмтэдийн зарим нь сар дэлхийгээс холдож байгаагаас дэлхийн уур амьсгал дулаарвуу эсвэл дэлхийн дулааралтаас сар холдов уу гэж асууж байна. Гэвч ихэнхи эрдэмтэд дэлхийн уур амьсгалын дулааралтанд агаар мандлын озоны цойрхойлтыг эс тооцвол, "сарны холдолт" бага зэрэг нөлөөтэйг үгүйсгэхгүй байгаа. Ямар ч л байсан манай ертөнц, нарны аймгийн үүсэн тогтсон онолын зүй тогтолцоогоор хэдэн мянган сая жилийн тэртээ нарны эзэлхүүн одоогийнхоосоо бага, дэлхий түүнд ойрхон байсан. Одоогоос хэдэн мянган сая жилийн дараа нар эзэлкхүүнээ томсгосон, дэлхий нарнаас холдсон байх болно гэдэг.

Үүний түрүү миний бичсэн нийтлэлийг уншсан хүмүүс энгийн нүдээр шөнийн тэнгэрт дахиад юу ажиглаж болохыг асуусан байсан. Би хариулт бичье:

7-р сарын 5-ны орой нар шингэснээс цагийн дараа тэнгэрийн баруун хаяанд гарч ирж байгаа хавирган сарны сүүдэртэй талд 3 од сартай хамт нэгэн шугаманд байрлана. САР, РЕГУЛУС, МАРС - Ангараг, САТУРН - Санчир гэсэн дараалалтай байх болно.

ТЭР ҮЙИН ТЭНГЭР ЦЭЛМЭГ БАЙАГ!!!

Hviezda Herlany (ОД-ЗОРИГ.M)

Colorado

Монголын Түүхээс: БОДОНЧИР МУНХАГ

БОДАНЧАР (БОДОНЧИР) буюу түүхэнд БОДОНЧИР МУНХАГ гэж алдаршсан энэ бодит хүнийг хүүхэд залуучуудад зориулсан нэгэн түүхийн сурганы номонд эцэг үл мэдэгдэгч БУТАЧ хүү буюу орчин цагийн хэллэгээр БОДОНЧИР гэдэг нь БУТАНЦАР гэсэн үг болноо гэж бичжээ. Түүхийн бодит байдлыг ирээдүй үедээ ингэж буруу тайлбарлаж гуйвуулсныг уншаад өөрийн гэсэн бага ч болов тайлбар хийхэд хүргэлээ.

 

БОДАНЧАР (БОДОНЧИР) гэгч угтаа бол БОДОН гэдэг ба овгийн толгойлогч баатар бүсгүйг нэрлэдэг байжээ. Хожим энэ нэрийг эцгийн эрхэт ёс тогтосноос хойш эр хүнд хамааруулдаг болжээ. БОДОНЧИР гэсэн бүтэцтэй энэ үг бол овгийн бяцхан толгойлогч удирдагч утгатай юм. Түүнээс БУТАНЦАР биш!!! Ямар нэгэн БУТАЧ биш!!!

БОДОНЧИР гэгч мунхаг хүн байсангүй. Харин ч бусдаас илүү хэрсүү, ухаалаг, цэцэн нэгэн байв. Тэр м.э.ө. VIII-III зуунд үүсэж байсан овгийн холбоо аажимдаа  м.э. VIII зуунаас эхлэн задарч, овгийн байгуулал аймгийн байгуулалт руу шилжиж байх түүхэн үед анх удаа монгол аймгуудын холбоог байгуулж улмаар өөрийн гэсэн улсаа байгуулж  "МОНГОЛ " гэж нэрлээд өөрийгөө "МОН ХАН" гэж өргөмжилсөн байна. Энэ тухай Рашид Ад Динний "СУДРЫН ЧУУЛГАН" гэх бүтээлд маш тодорхой тэмдэглэжээ. Түүнээс гадна БОДОНЧИР-ыг монгол сурвалж бичгуудэд "МОН-ХАН" хэмээн тэмдэглэн үлдээсэн нь олонтой байдаг. БОДОНЧИР-нэгтгэн захирч байсан аймгийн холбоонд бусад гарал нэгтэй монгол угсаатан монголчууд нэгдэж байгааг түгшсэн байдлаар ХЯТАД сурвалжид тэмдэглэсэн байдаг бөгөөд КИДАН (ХЯТАН) болон бусад тойрон аж түрж нүүдлэн амьдарч байгаа нүүдэлчид мөн хятадын СУН улс нь тэрхүү холбоог албан ёсоор "МОНГОЛ УЛС" гэж нэрийдэх болжээ.

БОДОНЧИР нь төмөр морин жил буюу 970 онд төрсөн болж таардаг.

БОДОНЧИР МУНХАГ буюу МОН-ХАН анх удаагаа монгол аймгуудын холбоог байгуулж УЛС бий болох үндэс суурийг тавьсан бол түүний үр сад хойч 8-р үеийн боржигин овогт ХАБУЛ анх удаагаа ХАМАГ МОНГОЛ УЛС байгуулсан. Түүхийн судалгаанаас үзэхэд 1130 онд ХАБУЛ нь гол гурван аймгийн ихэс дээд ноёдын чуулган хуралдайгаар ХАМАГ МОНГОЛ УЛС-ын хаанаар өргөмжлөгдсөн байдаг. Тэгвэл БОДОНЧИР-ын 11-р үеийн удмын боржигин овогт ТЭМҮҮЖИН  ЧИНГИС ХААН анх удаагаа МОНГОЛЫН НЭГДСЭН УЛС-ыг 1206 онд байгуулсан. Түүнээс хойш БОДОНЧИР-ын хойч хойчийн үр сад л МОНГОЛЫН ЭЗЭНТ ИХ ГҮРЭН-ийг авч явсан.   

Түүхийн баримтаас үзвэл АЛУНГОО-гийн таван хөвгүүдээс БЭЛГҮНҮТЭЙ, БУГУНУТЭЙ хоёрын үр сад болон бусдаас нийлж ДАРИЛГИН МОНГОЛ үүссэн гэдэг бол БУХА-гаас ХАТАГИ, БУХАТУ -гаас САЛЖИ, БОДОНЧИР-оос БОРЖИГИН овгууд үүссэн ба сүүлийн гурван овог нийлээд НИРУН МОНГОЛ болдог.   

БОДОНЧИР бол хиад яснаас салаагүй зөвхөн ах нараасаа салж БОРЖИГИН овогтонг бий болгосон. БОДОНЧИР-оос үндэслэн 16 овог салбарлан гарчээ. Эдгээр овгууд БОДОНЧИР-ийн удмаас салбарлан гарсан учраас цагаан ясан хэлхээтэй улаан цусан барилдлагатай овгууд гэдэг.   

ХИАД БОРЖИГИН овог гэж бий. ХИАН гэдгийн олон тоо нь ХИАД. ХИАН гэдэг нь  "ТҮРГЭН УРСГАЛ" гэсэн утгатай. ХИАД овгийн тэргүүлэгч нь ЧИНОС ястан БҮРТЭ буюу БҮРТЭ-ЧИНО      (Бүртчоно). Түүний 11-дэх үеийн ач БОДОНЧИР нь БОРЖИГИН овогт болсноор ХИАД яст БОРЖИГИН овог гэж нэрлэгдэх болсон. ТЭМҮҮЖИН  "ИХ МОНГОЛ УЛС"-ыг байгуулж ЧИНГИС ХААН-аар өргөмжлөгдсөн тул ХИАД-БОРЖИГИН нь АЛТАН УРАГ-ийн овог яс болж түүнээс хойшхи монголын бүх хаад ноёд уг шагаа ХИАД яст БОРЖИГИН овогт хэмээж хөтлөх болсон юм.

БОДОНЧИР-ын үүсгэсэн АЛТАН УРАГ-аас гаралтай боржигин тайж нарыг дотор нь ТӨРӨЛ тайж ХАРЬЯТ тайж хэмээн хоёр ялгана. ТӨРӨЛ тайж нар гэдэг нь ЧИНГИС ХААН-ы шууд удмын тайж нар, ХАРЬЯТ тайж нар нь ТЭМҮҮЖИН-гийн дүү нар ХАВТ ХАСАР, БУХ БЭЛГҮДЭЙ, ОТЧИГИН НОЁН нарын үр сад хойчис юм.

 

HVIEZDA HERLANY ( Oдзориг.M) 

Denver, COLORADO

Бахархах БАНХАР

Хүн төрлөгтөн 15 000 жилийн тэртээгээс Төв Азийн Тэгш Өндөрлөгт нохойг /CANIS LUPUR/ /латинаар бичиж үлдээх буюу лат./ гэршүүлсэн гэдэг. Энэ нь MEZOLITHIC /лат./ үе ба хуучин чулуун зэвсгийн үе PALEOLITHIC /лат./-ээс шинэ чулуун зэвсгийн үе NEOLITHIC /лат./-д шилжих завсрын уе MIDDLE STONE AGE /лат./ гэдэг. Энэ үед аль хэдийнээ орчин үеийн хүн HOMO SAPIENS /лат./ бий болж, улмаар эхийн эрхт овог үүсэж байжээ. Галыг бол аль хэдийн (40 000-15 000 paleolitic era) гаргах болсноор зэвсгийн төрөл сайжирч, нум сумыг хэрэглэх болсон үе.

 

Төв Азийн байгаль, газар зүйн байдал, амьтан ургамлын аймаг орчин үеийн төрхөө олсон байлаа. Мөн одоогийн Монгол нутагт мал аж ахуйн үүсвэр тавигджээ.     

Монгол угсаатан ард түмэн нохойг гаршуулж ашиглахдаа голдуу хар, хар бараан зүсний, дөрвөн нүдтэй гэх хөмсөг цагаан шаргал, цээж өвчүү нь цагаан буюу цагаан шаргал, улбар шар өнгийн цээж, дөрвөн хөл нь мөн адил цагаан шаргал байхаар, хүч тэнхээ сайтай, тэсвэртэй, өл даах чадвараар нь сонгодог байв. Цагаан, саарал, шар, алаг зүсний нохдыг авдаггүйн учир нь тэжээвэр малаа чоно, үнэг, ирвэс, шилуус гэх араатан амьтадтай эндүүрэлэхгүй гэсэн бодол.      

Монголчууд нохойг голдуу харуул хамгаалалт, анч, үхэр дагагч, хоньч гэсэн чиглэлээр өсгөн өржүүлж иржээ. Ан хийхдээ ихэнхдээ гарз үүлдрийн тайга нохойг хурдан болохлоор нь ашиглана. Анчид нэг нас хүрч байгаа бие гүйцсэн гөлгөн нохойг бусад дадлагатай ноходын хамт дагуулж, сургана. Учир нь бага настай нохойн соёо гүйцэд ургаж маш хурц үзүүртэй байдаг. Бодон гахайг араас нь хөөн гүйцэж борвийг нь тас татан унагаадаг гэдэг. Ёр нь амьтны арьсыг нь цоо хаздаг.     

Нохой голдуу 13-15 жил бую 27-30 насалдаг. Нэг жилд тэдний био ритм хоёр удаа явагдана. Зарим хав нохой 30-аас илүү наслах ч байдаг. Дэлхий дээр одоогоор нохойны тоо толгойг 400 сая орчим гэж эрдэмтэд таамагладаг. Хэдий олон гөлөг төрүүлдэг боловч үхэж үрэгдэх бас их байдагтай холбоотой.    

Сайн үүлдрийн эх нохойг маш их хүндэтгэнэ. Эзнийнх нь зөвшөөрлөөр гөлгийг нь авахдаа сайн өдөр цагийг болзож эзэнд нь бэлэг, өглөг барицтай очиж, эх нохойнд нь хүртэл идэш бэлэг, нууц хоол өгнө.     

Хэрвээ эм нохой өөрөө гэр хотонд ирвэл буян авчирч байх нь, эр нохой ирвэл олз орж байх нь. гэж билэгшээн сайн асарч тэжээж, буян хурааж байна гэж үздэг. ЖИНГЭР, ГИЧИЙ гэх үгсийг олон дахин давтах, муу ярианд холбох, хараал болгон хэлхийг ихэд цээрлэдэг. Нохойгоо илж таалж эрхлүүлдэггүй боловч яг эзэн хүн нь өвчүү цээжийг нь маажиж өгдөг. Энэ нь нохой эзнээ мартахгүй болдог гэдэг хуучний домогтой. Нохойны аль ч мөч нь цээжиндээ хүрдэггүй...     

Эрдэмтэн мэргэд, судлаачдын туурвисан орчин үеийн шинжлэх ухааны мэргэжлийн номнууд дээр МОНГОЛ НОХОЙ гэсэн төрөл байдаггүй ч ерөнхийд нь TIBET MASTIFF /лат./ гэдэг төрөлд хамааруулдаг. Зарим улсууд БАНХАР  нохойг Монгол нохой биш, мөргөлчид Цайдамын талыг гатлаад Цастын оронд очоод буцахдаа тэндээс сарлагыг авч ирдэг байсан. Замдаа сарлагаа алдчихгүйн тулд мөн араатан амьтнаас хамгаалуулахын тулд энэхүү нохойгоор мануулж, Төвдөөс хамтад нь авч ирдэг байсан гэлцэнэ. Энэ бол ташаа ойлголт!

 

Эртнээс нааш энэ төрлийн нохойг Монголд БАНХАР, Хятадад ZANG' Ao /лат./, Непалд  BHOTE KUKUR /лат./ Төвдэд DO-KHYI /лат./ гэж нэрлэсээр ирсэн. Дундад зуун эхлэх үед Энэтхэг Арабын орнууд TIGER HEAD /лат./ гэж нэрлэж байж. Үүнтэй төстэй төрлийн нохой бол SAINT BERNARD нохой. Түүнийг анх Гэгээн ламтан Бернард Альпын цаст өндөрлөгт хөтөч болгох зорилгоор зохиомлоор гаргаж авсан гэдэг. Энэ нохойн эх сурвалж нь нэг талаас TIBET MASTIFF нөгөө талаас SWISS ALP уулын нохой гэдэг. Энэ нохойг бид нар "BEETHOVEN" гэдэг киноноос мэднэ.     

БАНХАР нохойн дундаж өндөр 75-85 см, амьдын жин дундажаар 70-90кг. Зарим үед өндөр нь нэг метр, жин нь 110 кг хүрч байж.     

Сайн нохой үхлээ эзэндээ харуулдаггүй. Цаг нь болохлээр өөрөө яваад хаа нэгэн далд газар ойчоод өгдөг. Эзэн нь мэдэж л байдаг боловч саад хийдэггүй. Сүүлд Эзэн нь олж аваад сүүлийг нь тайрч аван дэрлүүлээд ингэр газар хөдөөлүүлэн, хойд насандаа хүн болж төрхийг ерөөж оршуулгын ёслол үйлддэг.    

Дашрамд өгүүлхэд эдгээр зурагнуудыг, хамт ажилладаг Америкчүүдэд үзүүлхэд ".. хар арслан гэж байдаг юм уу? ..." гэж нэг нь бүүр дуу алдаж билээ. Харин Монголын талаар овоо мэдлэгтэй нэг нь  "... монголын байгаль цаг агаар  амьтныг ингэж өөрчлөх гэж дээ..." гэж толгой сэгсэрч байв.